Η λέξη άσυλο, προκύπτει από το στερητικό «α» και την λέξη «σύλη», που σημαίνει αφαίρεση, λεηλάτηση. Σημαίνει δηλαδή, κάτι το ιερό, ασφαλές κι απαραβίαστο.
Κατά την αρχαιότητα, άσυλο αποτελούσαν οι ναοί και οι βωμοί. Ο «ικέτης», βεβαρημένος συνήθως με το φοβερό αδίκημα της ανθρωποκτονίας, προσέφευγε στα ιερά των θεών, κρατώντας την «ικετηρία», ένα κλαδί ελιάς πάνω στο οποίο είχε τυλίξει μαλλί προβάτου, συνήθως λευκό.
Άφηνε την «ικετηρία» στο βωμό και περίμενε εκεί για να αποφύγει την οργή των συγγενών του δολοφονημένου, οι οποίοι τον καταδίωκαν. Το κλαδί της ελιάς παρέμενε όσο εκκρεμούσε η αίτηση για ικεσία. Όταν ο άρχων της πόλης αποδεχόταν την αίτηση ικεσίας ο ικέτης έπαιρνε από το βωμό τον κλάδο της ελιάς και έφευγε, περιμένοντας συνήθως να εκδικαστεί η υπόθεσή του από κάποιο δικαστήριο.
Το ακαδημαϊκό άσυλο αφορά κυρίως το απαραβίαστο των χώρων των Πανεπιστημίων και προστατεύεται με νόμο στην Ελλάδα, βάσει νομικών διατάξεων. Το ακαδημαϊκό άσυλο αναγνωρίζεται για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και για την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας των Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. και των εργαζομένων σε αυτά, έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει. Δεν επιτρέπεται η επέμβαση δημόσιας δύναμης στους παραπάνω χώρους, παρά μόνο κατόπιν πρόσκλησης ή άδειας του αρμόδιου οργάνου του Ιδρύματος και με την παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής αρχής.
Αρμόδιο όργανο για την πρόσκληση ή άδεια της προηγούμενης παραγράφου, είναι το Πρυτανικό Συμβούλιο για τα Πανεπιστήμια και το Συμβούλιο για τα Τ.Ε.Ι., με δικαίωμα ψήφου όλων των μελών τους. Επέμβαση δημόσιας δύναμης χωρίς την άδεια του αρμοδίου οργάνου του Α.Ε.Ι. επιτρέπεται μόνον εφ’ όσον διαπράττονται αυτόφωρα κακουργήματα ή αυτόφωρα εγκλήματα κατά της ζωής.
Μέχρι σήμερα έχουν συμβεί μόνο τρεις περιπτώσεις άρσης του πανεπιστημιακού ασύλου.
- Η πρώτη φορά που δόθηκε άδεια για επέμβαση δημόσιας δύναμης ήταν το 1985 στην κατάληψη του Χημείου Αθηνών. Την απόφαση έλαβε η Επιτροπή Ασύλου επί πρυτανείας Μ. Σταθόπουλου.
- Το 1995 λόγω επεισοδίων στο ιστορικό κτίριο του ΕΜΠ, επί πρυτανείας Ν. Μαρκάτου, δόθηκε για δεύτερη φορά στην ιστορία του θεσμού του πανεπιστημιακού ασύλου άδεια επέμβασης. Ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις και εκτεταμένες καταστροφές εντός του Ιδρύματος και στους γύρω δρόμους.
- Το 2002 στην Κρήτη οργανώθηκε η άτυπη σύνοδος των υπουργών Εθνικής Άμυνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ελικόπτερο της Αστυνομίας, το οποίο διενεργούσε περιπολία στο πλαίσιο των μέτρων ασφαλείας για τη σύνοδο, εντόπισε χασισοφυτεία σε δασώδη έκταση στο Ρέθυμνο, ιδιοκτησίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Δόθηκε άμεσα από τις αρχές του Ιδρύματος άδεια προκειμένου άνδρες της Ασφάλειας να εισέλθουν στον χώρο και να ξεριζώσουν τα 620 δενδρύλλια ινδικής κάνναβης.
Το πανεπιστημιακό άσυλο αποτελεί μια παγκόσμια ελληνική πρωτοτυπία. Ο διευθυντής του London School of Economics Χ. Ντέιβις δυσκολεύθηκε να κατανοήσει σχετική ερώτηση που του ετέθη από Έλληνα δημοσιογράφο. «Δεν υπάρχει κανένας παρόμοιος νόμος στην Βρετανία. Η αστυνομία μπορεί να μπει στο χώρο του πανεπιστημίου όπως και οπουδήποτε αλλού. Δεν υπάρχει καν συζήτηση ή διαφωνία για αυτό το ζήτημα».
Στη χώρα μας το πανεπιστημιακό άσυλο είναι σχεδόν ταυτισμένο με τη νομοθετική ρύθμιση που αποκλείει ή δυσχεραίνει την επέμβαση της αστυνομίας σε πανεπιστημιακούς χώρους. Στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει διαφορετική έννοια. Εκεί δεν σημαίνει ότι ο πανεπιστημιακός χώρος είναι ένα άβατο για τα όργανα της τάξεως, αλλά ότι διασφαλίζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Ενδεικτικά, στα πανεπιστήμια των H.Π.A. υπάρχει φύλαξη από υπαλλήλους, ενώ στα μεγάλα campus φοιτητές του ιδρύματος εργάζονται ως ωρομίσθιοι με αρμοδιότητα να «σαρώνουν» τον χώρο λειτουργώντας ως «πρώτο μάτι» για τυχόν εγκληματικές ενέργειες. Κατόπιν, τον λόγο έχουν οι αρχές του ιδρύματος και η αστυνομία. Στη Γαλλία αρκεί μια απλή έκκληση της πρυτανείας για να επέμβει η αστυνομία. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα τον Μάρτιο του 2006 όταν η αστυνομία χρησιμοποιώντας δακρυγόνα εισέβαλε στο ιστορικό πανεπιστήμιο της Σορβόννης για να τερματίσει βιαίως την κατάληψη φοιτητών που διαμαρτύρονταν για τις μεταρρυθμίσεις που προωθούσε η κυβέρνηση. Παρόμοια είναι η κατάσταση στη Γερμανία. Ισχύει ο βασικός κανόνας ότι η αστυνομία έχει δικαίωμα κάθε φορά που αυτή το κρίνει αναγκαίο να αστυνομεύει και να επεμβαίνει στους χώρους του πανεπιστημίου.
Σήμερα το ακαδημαϊκό άσυλο στην Ελλάδα παραβιάζεται κατά κύριο λόγο από τις εισερχόμενες μειοψηφίες φοιτητών. Η κοινή γνώμη παρακολουθεί με αμηχανία τις επαναλαμβανόμενες βεβηλώσεις κειμηλίων και ιερών μνημείων, τις καταστροφές πανεπιστημιακών χώρων, τις κλοπές πολύτιμων ερευνητικών οργάνων, τη διακίνηση ναρκωτικών και άλλες εγκληματικές ενέργειες στους χώρους του Πανεπιστημίου. Πάνω από τους μισούς που καταλαμβάνουν τα πανεπιστήμια δεν είναι φοιτητές, αλλά διάφοροι άεργοι αναρχοκομμουνιστές. Ανησυχητικό φαινόμενο είναι και η μεγάλη συμμετοχή λαθρομεταναστών στις καταλήψεις και στις λεηλασίες.
Μήπως ο νομοθέτης πρέπει να επανεξετάσει τις ισχύουσες διατάξεις; Διότι η κατάληψη από μέρους των φοιτητών σημαίνει ουσιαστικά παραβίαση του ακαδημαϊκού ασύλου.
